Blaski i cienie III Rzeczpospolitej. Jej dotychczasowa historia obfitowała w wiele ważnych wydarzeń, zmagań rozmaitych ugrupowań politycznych o władzę i wcielenie w życie swojej wizji budowy państwa. Wszystkie te zagadnienia stara się w swojej najnowszej książce przybliżyć czytelnikom Profesor Antoni Dudek.
Autor jest profesorem nauk o polityce Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na historii politycznej Polski doby Polski Ludowej i III Rzeczpospolitej. Autorem pozycji takich jak m.in. „Reglamentowana Rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988-1990”, „Historia Polityczna Polski 1989-2016”, o których popularności najlepiej świadczy fakt, że osiągają one zawrotne ceny na portalach aukcyjnych. W ostatnim czasie dał się poznać jako twórca niezwykle popularnego kanału „Dudek o Historii” w serwisie YouTube, gdzie prezentuje widzom meandry polskiej historii politycznej, wydarzeń i postaci z czasów PRL i III RP.
Najnowsza książka A. Dudka poświęcona jest historii politycznej Polski w latach 1989-2023, a jej końcową cezurą jest ogłoszenie wyników wyborów parlamentarnych w październiku 2023 roku. Stanowi ona w praktyce uszczuploną wersję poprzedniego wydania „Historii Politycznej Polski 1989-2016”, poszerzona o rządy Zjednoczonej Prawicy i wzbogacona nowymi informacjami.
Swój barwny wywód Dudek rozpoczyna od przedstawienia istoty okrągłostołowego porozumienia i częściowo wolnych wyborów z 4 czerwca 1989 roku. Pokazuje, że strona solidarnościowa w pewnym sensie była zaskoczona rozwojem wypadków, co przełożyło się na dużą dozę ostrożności względem komunistów. Szczególnie że rozkład wewnętrznego aparatu komunistycznego był głęboki. Otwartym pytaniem pozostaje, czy przesadna ostrożność i przecenianie siły komunistów przez rząd Tadeusza Mazowieckiego miało istotny wpływ na wyhamowanie procesu demokratyzacji w Polsce. Czy to jednak może niejednolitość obozu solidarnościowego i rodzące się animozje doprowadziły do sytuacji, że dopiero po dwóch latach przeprowadzone zostały pierwsze wolne wybory parlamentarne w Polsce?
Sporo miejsca w swojej książce Dudek poświęca analizie, jak doszło do tego, że raptem kilka lat po transformacji ustrojowej władzę w Polsce przejęli postkomuniści. Wśród czynników, które do tego doprowadziły wskazuje na dekompozycję obozu solidarnościowego i powstanie wielu partii o różnym obliczu ideowym. Jego rozdrobnienie wraz z osobistymi ambicjami ich przywódców, utorowały drogę Sojuszowi Demokratycznej Ludowej na czele z Aleksandrem Kwaśniewskim do wyborczego triumfu. Autor śledzi także drogę i starania strony polskiej o przystąpienie do Sojuszu Północnoatlantyckiego, oraz Unii Europejskiej.
Szczególnie interesujące wydają się rozważania autora o przyczynach podwójnego wyborczego zwycięstwa Prawa i Sprawiedliwości w 2015 roku, co było istotnym zwrotem politycznym. Nie może zatem dziwić, że zdecydowanie najciekawszą częścią omawianej książki jest właśnie ta opisująca dwie kadencje rządów partii prezesa Jarosława Kaczyńskiego. Wnikliwie opisane zostały poczynania gabinetu premier Beaty Szydło, a następnie Mateusza Morawieckiego pod kątem polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej.
Ponadto w recenzowanej książce znalazła się skrupulatna analiza mechanizmu funkcjonowania rządu PiS i jego procesów decyzyjnych. Autor nie ma wątpliwości, że prawdziwy ośrodek decyzyjny sytuował się w siedzibie PiS na ulicy Nowogrodzkiej, a sam rząd był pod przemożnym wpływem prezesa Kaczyńskiego. Wszystkie kluczowe decyzję w praktyce zapadały zgodnie z wolą lidera PiS. Dudek nie zostawia także suchej nitki na reformie sądownictwa forsowanej przez ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę, których negatywne konsekwencje w znacznej mierze doprowadziły do niebywałego zamętu w wymiarze sprawiedliwości – co obserwujemy i dzisiaj – w prawnym galimatiasie w Trybunale Konstytucyjnym (TK), Krajowej Radzie Sądownictwa (KRS) i Sądzie Najwyższym SN. Jednakże w kwestii TK autor słusznie zwraca uwagę, że początków chronicznego uwiądu tego organu należy doszukiwać się w decyzji rządu Ewy Kopacz, który na kilka tygodni przed końcem kadencji powziął decyzję o wyborze pięciu sędziów TK niejako na „zapas”. Późniejsze decyzje ministra Ziobry tylko tę sytuację w TK jeszcze pogłębiły.
Z negatywnymi działaniami rządu PiS w sferze sądownictwa kontrastowały znaczne sukcesy gospodarcze (m.in. wzrost PKB, dochodów budżetowych). Mocno dyskusyjna jest natomiast teza prof. Dudka, powielająca argumenty liberalnych ekonomistów o głównej odpowiedzialności rządu M. Morawieckiego za inflację. Dziś nikt (oprócz liberalnego skrzydła ekonomistów, traktującego Leszka Balcerowicza niczym nieomylnego ekonomicznego bożka) nie podnosi, że przyczyn nader wysokiej inflacji w Polsce należy upatrywać w zwiększonych wydatkach socjalnych. Wspomnieć należy, że szereg prac naukowych, raportów Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Komisji Europejskiej dowiodło, że inflacja w Europie ma podażowe źródła, czyli szok energetyczny (szczególnie dotkliwy przy energochłonnych gospodarkach jak m.in. w Polsce i państwach Bałtyckich), niedobory produktów w wyniku przerwanych łańcuchów dostaw. Jednakże mimo sukcesów gospodarczych i w polityce socjalnej autor negatywnie ocenia ośmioletnie rządy PiS.
Zdaniem Dudka rządów PiS zdecydowanie nie można uznać za autorytarne w rozumieniu takich reżimów jak np. ten A. Łukaszenki na Białorusi. System rządów partii J. Kaczyńskiego przypominał bardziej „demokrację narodową”, która charakteryzowała się m.in. jednym ośrodkiem władzy, dominacją władzy wykonawczej nad władzą ustawodawczą i sądowniczą. Zastąpiła ona i podkopała główne fundamenty demokracji liberalnej. Skądinąd warto nadmienić, że wielokrotnie w wypowiedziach medialnych prof. Dudek dowodził, że PiS swoimi działaniami przypomina neo-endecję, a nie jak głosi wielu „grupę rekonstrukcyjną sanacji”. Temat ten niewątpliwie zasługuje na szersze opisanie przez autora w przyszłości.
Jednym z zadań recenzenta jest wskazanie mankamentów i słabszych stron analizowanych dzieł. W tym przypadku nie jest to łatwe zadanie, gdyż naprawdę ciężko przyczepić się do książki prof. Dudka. Oczywiście można wysunąć ograniczony zarzut, że niektóre kwestie zostały potraktowane po macoszemu. Zwłaszcza aż się prosiło, aby rozwinąć szerzej wątek o sprawności i reakcji państwa na pandemię Covid-19. Ogólnej oceny nie psują nawet pojedyncze literówki.
Nie ulega wątpliwości, że książka prof. Antoniego Dudka jest nader krytyczną analizą ostatnich trzech dziesięcioleci III RP nie tylko przez pryzmat samej polityki. Nie skupia się ona bowiem tylko na polityce wewnętrznej i zewnętrznej państwa polskiego, lecz dotyka także zagadnień ekonomicznych i socjologicznych, oraz bezpieczeństwa państwa.
Lektura skłania do kilku refleksji na temat kondycji rodzimych elit politycznych, ich poczynań w ostatnich trzydziestu lat i stanu samego państwa polskiego. Autor wylicza czynniki, które złożyły się w ostatecznym rozrachunku na główne dolegliwości naszego życia politycznego. Są nimi m.in. silne upartyjnienie instytucji państwa, które są traktowane jako swoisty „łup polityczny” przez zwycięskie w wyborach formacje. Reasumując, książka „Historia Polityczna Polski 1989-2023” ma ogromne wartości poznawcze – pokazuje zarówno blaski, jak i cienie dotychczasowej historii III RP. Szczególnie młodszym czytelników może być dobrze skrojonym i nader przystępnym wykładem z naszej historii. Z kolei dla starszego pokolenia może mieć walory odświeżające zatartą nieco pamięć o poprzednich rządach Donalda Tuska, potknięciach i aferach Prawa i Sprawiedliwości, a także Sojuszu Lewicy Demokratycznej z lat 2001-2005. Dostarcza wielu ciekawych informacji, opatrzonych krytycznym komentarzem, uwzględniającym bilans zysków i strat poszczególnych ekip rządzących. Należy jednoznacznie przychylić się do końcowej opinii Antoniego Dudka, że ostatnie trzydziestolecie było jednym z najbardziej udanych okresów w dziejach państwa polskiego, głównie za sprawą ogromnego cywilizacyjnego skoku i rozwoju gospodarczego.
